Wiggler

Η διαχρονική εξέλιξη της διδασκαλίας της Βυζαντινής Μουσικής στα Ωδεία

Την μέγιστη διάσταση μεταξύ των Ελλήνων μουσικών δυτικής και ανατολικής παιδείας καθρεφτίζουν τα πρακτικά και άλλες περιγραφές της συνεδρίασης μελών του Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου Κωνσταντινούπολης και του διευθυντή του Ωδείου Αθηνών Γεωργίου Νάζου, που έγινε στις 25 Ιουλίου 1903, με εντολή του Ιωακείμ Γ’ και μετά από αίτημα του μητροπολίτη Αθηνών Θεόκλητου, με σκοπό να διαμορφώσει ο Νάζος γνώμη περί της βυζαντινής μουσικής “ίνα κατόπιν σκεφθή κατά πόσον είναι δυνατός ο σχηματισμός ιδίου τμήματος διδασκαλίας εν τω Ωδείω Αθηνών” (Ταχυδρόμος Κωνσταντινούπολης, 25 Ιουλίου 1903). Οι περιγραφές δείχνουν πως ο Νάζος είχε την ακλόνητη πεποίθηση πως οι γνώσεις όσων ζητούσε τις πληροφορίες ήταν ασφαλώς κατώτερες από τις δικές του. Σε ενημερωτική επιστολή προς τον πατριάρχη, τα μέλη του συλλόγου λένε ρητά πως δεν χρειάζονταν να ταξιδέψει ο Νάζος στην Κωνσταντινούπολη για να λύσει τις απορίες του, πως ο σύλλογος προσπάθησε “όσον ήν εφικτόν, ίνα διαφωτίση αυτόν, το πρώτον ήδη, κατά την ιδίαν ομολογίαν, ερχόμενον εις συνάφειαν με το θέμα τούτο της βυζαντινής μουσικής προς ήν τυγχάνει όλως ξένος” και πως ο Νάζος δεν ενδιαφέρθηκε για τις εργασίες του Συλλόγου “Εφ ώ και κρίνας περιττόν ίνα επιμείνει εις μακροτέρα σύσκεψιν, απήλθε”. Το συμπέρασμα του Νάζου όπως το εκθέτει στον αθηναϊκό τύπο στην επιστροφή του, είναι ότι η εκκλησιαστική μουσική δεν έχει επαρκώς επιστημονικές βάσεις ώστε να συμπεριληφθεί στα τμήματα του ωδείου. Τελικά την οργάνωση και επιχορήγηση του τμήματος βυζαντινής μουσικής του Ωδείου Αθηνών ανέλαβε ο μητροπολίτης Θεόκλητος, και το Ωδείο Αθηνών παρείχε μόνον στέγη». «Τον Σεπτέμβριο του 1904 ήρθε από την Κωνσταντινούπολη ο Κωνσταντίνος Ψάχος, ως διευθυντής του τμήματος. Όρισε το πρόγραμμα και την διδακτέα ύλη που αποτελείται από “κλασσικά μόνο μουσικά κείμενα και όλες οι νεότερες συνθέσεις έχουν αποκλειστεί”, και οργάνωσε τακτικές εκδηλώσεις με τους σπουδαστές του τμήματος, εκκλησιαστικής μουσικής αλλά και δημοτικής στις οποίες συμμετείχαν καθηγητές οργάνων του Ωδείου».

Έτσι λοιπόν σε ένα Ωδείο οργανώθηκαν δωρεάν (πλην της εγγραφής) μαθήματα στη Βυζαντινή Μουσική, με σκοπό, προφανώς, να επανδρωθούν τα ψαλτήρια των εκκλησιών. Όμως, παρά τη φιλότιμη πρωτοβουλία, υπήρξαν ορισμένα τρωτά του όλου εγχειρήματος, που προκάλεσαν και συνεχίζουν να προκαλούν δυσλειτουργίες, οι οποίες δεν εξαφανίζονται ούτε πρόκειται ποτέ να εκλείψουν, αφού βασική αρχή που διέπει τα μαθήματα της βυζαντινής μουσικής είναι α) η αποθάρρυνση της κριτικής, β) η αποθάρρυνση της υποβολής ερωτήσεων, γ) η διδασκαλία στο στυλ «έτσι είναι και αν σ’ αρέσει», δ) η εξεύρεση δασκάλων στο πόδι («Γίνε εσύ Γιώργο», «Γίνε εσύ Κάλι», «Γιώργο εσύ ήρθες πρώτος, πάρε τη δεύτερη τάξη», «Όχι Κάλι, εσύ να τους αναλάβεις», «Εγώ Κάλι, μπορώ να αναλαμβάνω φροντιστηριακά όσους πάνε πιο αργά, για να μην καθυστερούν την πρόοδο της δικής σου διδασκαλίας Κάλι», «Χρειάζεται να το πούμε στον διευθυντή σπουδών;» «Όχι, δεν νομίζω, δεν θα του πούμε τίποτα» «Εσύ πήγες να κάνεις μάθημα με το Γιώργο;» «Ερωτήσεις, τι ερωτήσεις, δείξε μου τι ερώτηση θέλεις και θα σου απαντήσω …… α… δεν μπορώ να σου απαντήσω γιατί το βιβλίο ναι μεν γράφει για βυζαντινή μουσική, αλλά δεν το έχει γράψει αποκλειστικά βυζαντινολόγος…. Δεν ξέρω που θα πας να πάρεις απαντήσεις…» «Πήγες στο Γιώργο;», «Διαβάστε τους Ήχους στο Βιβλίο του Ψάχου», «Διαβάστε μόνοι σας για τα συστήματα στη Βυζαντινή Μουσική… δεν μπορούμε να τα λέμε εδώ μέσα, διαβάστε τα μόνοι σας» «Δεν συμφωνώ με την Κάλι που σας παίζει στο πιάνο την ώρα που λέτε την κλίμακα. Είναι διαφορετικά τα διαστήματα στη Βυζαντινή Μουσική», «Εγώ δεν συμφωνώ με την Κάλι που σας πήγε αμέσως στο Νέον Αναστασιματάριον», «Εγώ, αντίθετα με την Κάλι, μπορώ να σας συστήσω, γράψτε στο τετράδιό σας, να αγοράσετε ένα Τονοδότη [=φυσαρμόνικα της βυζαντινής] από του Νάκα». «Μα πως θα καταλαβαίνω ποιο είναι το Πα, ποιο είναι το Βου και ποιο είναι το Γα;» «Είναι εύκολο ξεκινάς από το C που είναι το Πα, το D είναι το Βου, μετά πάμε σε άλλα που δεν αντιστοιχούν μεταξύ τους και μετά βρισκόμαστε στο Ζω». «Και πως ξέρουμε ποια δεν αντιστοιχούν;» «Όταν το αγοράσεις φέρτο εδώ και θα σου δείξω». «Λοιπόν τόσο καιρό που είμαι εδώ κανένας δεν μου έχει εξηγήσει τίποτα, μας λένε διαβάστε αυτό στο βιβλίο διαβάστε εκείνο στο βιβλίο, διαβάζω μόνος μου στο σπίτι μου και ότι απορίες έχω τις ρωτάω σε φόρουμ στο διαδίκτυο», «δεν σου επιτρέπω να μου μιλάς έτσι, εγώ έχω φάει εδώ μέσα τη φωνή μου» «Τελειώσαμε!» (σηκώνεται και δείχνοντας την πόρτα) «δεν θα εμπλακώ εγώ σ’ αυτά»….. «Εσύ ποιο έχεις;» «Εγώ έχω το Κύριε Εκέκραξα», «Εσύ;» «Εγώ έχω το Σφραγισθέντος του μνήματος», «Εσύ;» «Εγώ έχω το ανάπαυσον τη ζωή ημών», ο καθένας το τροπάρι του, καμία σχέση με τους άλλους).

Αυτά γίνονται στην πρώτη ώρα. Στο δεύτερο μέρος της διδασκαλίας μαζεύονται όλοι ανακατεμένοι όλων των ετών, του α’ έτους, του β’ έτους, του γ’ έτους, του δ’ έτους του ε’ έτους και όλοι οι παλιοί που δεν έχουν πάρει το δίπλωμά τους και παρατείνεται επ’ αόριστον η παραμονή τους στο Ωδείο. Εκεί γίνεται η Ψαλτική και η Χορωδία.

Στην Ψαλτική, εμφανίζεται κάποιος εθελοντής δάσκαλος και με ρυθμό πολυβόλου αναφέρει τις λειτουργίες, όρθρους, ολονυκτίες, τα βιβλία του Ψάλτη και συνεχίζει, ενώ άλλοι τον καταλαβαίνουν (οι παλιοί), άλλοι δεν καταλαβαίνουν και χασμουριούνται (οι καινούργιοι). Αυτό συνεχίζεται μέχρις ότου εμφανιστεί ο υπεύθυνος για όλη τη βυζαντινή μουσική δάσκαλος.

Τα λόγια του είναι λίγο πολύ γνωστά και συνεχώς επαναλαμβανόμενα: «Δεν ξέρετε τι είναι το ισοκράτημα;» «Κανείς δεν θα πάρει δίπλωμα, αν δεν μάθει το ισοκράτημα», «Τα βιβλία, ξέρετε ποια είναι τα Ψαλτικά Βιβλία;» «Κανένας δεν θα πάρει δίπλωμα αν δεν ξέρει τα Ψαλτικά Βιβλία» «Μανώλη φέρε τα Ψαλτικά βιβλία και εξήγησέ τους εδώ και τώρα ποια είναι» «Αν έρχεται κανείς εδώ για να πάρει και να μην προσφέρει, αυτόν δεν θα τον αφήσω να συνεχίσει». «Σκεφτείτε να βρεθείτε σε μια εκκλησία και να μην υπάρχουν ψάλτες, τι θα κάνετε; Δεν θα πρέπει να τρέξετε στο ψαλτήρι να βρείτε τα βιβλία και να ψάλετε; Αν δεν ξέρετε τα βιβλία;».

Τώρα θα κάνουμε χορωδία. Θα ψάλουμε το «Κύριε Ελέησον». Η πρώτη σειρά θα ψάλλει το Κύριε Ελέησον και η δεύτερη θα κάνει το «ισοκράτημα». «Αυτό είναι το ισοκράτημα». Έτσι θα το κάνουμε κάθε φορά, μέχρι να το μάθετε»

Συμπέρασμα: Για όποιον ενδιαφέρεται να μάθει τη βυζαντινή μουσική, αλλά συγχρόνως να διατηρήσει και την αξιοπρέπειά του υπάρχουν οι εξής λύσεις:

α) Να περιμένει και άλλο, μέχρι που η εκκλησία που θα μείνει χωρίς κανέναν ψάλτη και οι καινούργιοι, που θα βγαίνουν από τα χρηματοδοτούμενα από την εκκλησία Ωδεία όπως παραπάνω δεν θα φτάνουν ούτε κατ’ ελάχιστο να καλύψουν τα κενά, και τότε θα υποχρεωθούν οι υπεύθυνοι σε συστηματική διδασκαλία, επιπέδου, ή

β) Να διαβάζει μόνος του, από τα βιβλία του, από το Νέον Αναστασιματάριον, με τη συνοδεία απαγγελίας που υπάρχει σε software που μπορεί να κατεβάσει οποιοσδήποτε μέσω ειδικού φόρουμ της Βυζαντινής Μουσικής και να μην έχει ανάγκη κανέναν δάσκαλο και τις ιδιορρυθμίες του, να εκφράζεται με απόλυτη ελευθερία στο διαδίκτυο χωρίς τη λογοκρισία κανενός και να παίρνει βοήθεια από όποιον την δίνει απλόχερα ελεύθερα διαδικτυακά ή

γ) Να περιμένει να καταργηθεί επιτέλους αυτή η αμανετζίδικη βυζαντινή μουσική των ψαλτών και να αντικατασταθεί όπως και στη Δύση από πολυφωνική μουσική, με συμμετοχή μάλιστα και του εκκλησιάσματος, για να λέγεται και στην ουσία εκκλησία, όπου συμμετέχουν ενεργητικά και οι πιστοί και είναι γνωστό ότι κανένας Απόστολος ή πατέρας της εκκλησίας δεν έχει απαγορεύσει κάτι τέτοιο, απλά επικράτησαν τόσους αιώνες τα στραβά μυαλά!